Stari, kultni beogradski bioskopi kroz istoriju nisu menjali imena, kao ulice i trgovi. Oni su se jednostavno ugasili, nestali… A kako je to izgledala prva filmska projekcija ikada, koje filmove je gledao kralj Aleksandar Obrenović i koji su to ljudi zaslužni za razvoj beogradske kinematografije?
Prva bioskopska projekcija u prestonici
Davne 1895. godine braća Limijer, rodom iz Liona, pronašli su model za prikazivanje filma i patentirali “aparat koji služi za dobijanje i gledanje predstava”. Njihov zastupnik, putujući iz Beča za Carigrad, zadržao se u Beogradu i po prvi put prikazao “žive slike” u našoj prestonici, nepunih šest meseci posle prve javne bioskopske predstave u svetu.
Film je za javnost prvi put prikazan na Terazijama, u sali tadašnje čuvene kafane kod “Zlatnog krsta” 25. maja 1896. godine. O ovom događaju pisale su “Male novine”, prvi dnevni list u Srbiji, koji je u broju od 26. maja 1896. godine zabeležio:
| Od danas će u gostionici kod “Zlatnog krsta” prikazivati najveći i skoro neverovatni uspeh u fotografiji. To je “oživljeno” fotografisanje pomoću kinematografa. Tu će se moći videti snimci ljudi i predmeta u najrazličitijim kretanjima, videće se pokret deteta kako igra, pokreti koje čini železnički voz kad ide. To je sve tako živo predstavljeno da se čini kao da gledate stvarnost, a ne fotografije! Beograđani ne treba da propuste priliku da vide ovaj doista najveći uspeh, a ulazna cena za jednu osobu je jedan dinar. |
Predstavnici kompanije “Braća Limijer” boravili su u srpskoj prestonici 25 dana i neprestano prikazivali svoje filmove, koje je došlao da vidi i kralj Aleksandar Obrenović lično. Nešto više od deset godina kasnije, Srbija je dobila i prvi stalni bioskop.
“Moderni bioskop” i braća Savić
Značajnu ulogu u razvoju beogradske kinomatografije odigrali su braća Savić – Pera, Boža i Svetolik. Shvativši koliko će filmska delatnost biti unosna, 27. novembra 1910. godine otvorili su svoj bioskop u Beogradu, u Kolarčevoj ulici broj 3.
To je bila prva namenski građena dvorana, nazvana “Moderni bioskop”. Izgrađena je od drveta, a konstrukcija je rađena po ugledu na svetske bioskopske sale. Ondašnja moda nalagala je da se filmovi gledaju za kafanskim stolom, uz piće i meze. Sala savremenog bioskopa braće Savić prva je imala redove sedišta, sigurnosne izlaze i projekcionu kabinu, kao i stalno zaposlenog kinooperatera. Prvi put je uvedena i praksa redovnog repertoara. Projekcije su po pravilu počinjale u 18h i trajale najkasnije do 23.30h.
Tu se inventivnost braće Savić nije završavala. Letnja bašta za prikazivanje filmova bila je još jedno čudo tehnike tog doba, s obzirom na to da je imala i mehanizam za prekrivanje u slučaju kiše. Braća su formirala i svoju “filmsku laboratoriju”, pa su se bavili i snimanjem filmskih žurnala.
Autori su i trećeg srpskog filma, melodrame “Jadna majka” sa glumicom Emilijom Popović u naslovnoj ulozi. Zgrada bioskopa je srušena 1914. godine.
Kultni bioskopi kojih više nema
Ovo je prilika da se setimo omiljenih sastajališta mnogih generacija Beograđana, koja su danas uglavnom pretvorena u ruine.
U centru grada, u prolazu Bezistan na Terazijama, nalazi se jedan od najstarih beogradskih bioskopa “Kozara“. Nakon požara koji je izbio u krovnom delu zgrade 25. maja 2012. godine pretrpeo je ogromna oštećenja. Miloš Paramentić, nekadašnji direktor Direkcije FEST-a, izjavio je tada za “Politiku” da je to bio “samo poslednji, ružni čin u usmrćivanju bioskopa kod nas”.
| Juče je “Kozara” izgorela. Nisu goreli samo njeni zidovi i krov, izgoreo je deo beogradskog nadasve poznatog duha, izgorele su najlepše slike u mraku desetina generacija koje su poštovale filmsku umetnost i jedan od naših najvećih hramova. Sve te časne i divne stvari izgorele su kao najobičnija koliba u kakvoj pustari, a ne kao kultno mesto u epicentru glavnog grada! |
Pored “Kozare” tu je bio i bioskop “20. oktobar” (I i II) u Balkanskoj ulici, poznat po popularnosti među ljubiteljima filma posle rata. Zatim bioskop “Drina” u Ulici despota Stefana, kojeg se još sećaju samo malobrojni stariji Beograđani, kao i “Odeon” i “Jadran” koji je voljom novog vlasnika pretvoren u – kafeteriju.
Za bioskope “Balkan” i “Zvezda” možda još uvek ima nade.
“Zvezdu” je pre nekoliko godina ponovo pokrenula grupa entuzijasta, Pokret za okupaciju bioskopa, koja se nada da će spor oko vlasništva nad objektom uskoro biti završen. Kad god postoje uslovi (topla sala, lepo vreme za projekcije na otvorenom) ovi mladi ljudi organizuju projekcije starih, kultnih filmova. Iako danas to zvuči pomalo nadrealno, za jedno od 350 mesta u sali bioskopa “Zvezda” redovno se tražila karta više. Bioskop se održao i turbulentnih devedesetih, kada su se domaći distributeri i filmski radnici na sve načine trudili da održe film u životu. Bio je deo FEST-a, kao i kratkotrajnog i vrlo posećenog festivala “Sinemanija”. Tokom NATO bombardovanja, bioskop je prikazivao matine filmova “iz šteka”. Tih dana, uz zvuke sirena, mogli ste po ko zna koji put i besplatno da odgledate francuske filmove “Ples sa vukovima” ili “Taksi”.
Danas nam se čini da ovakve bioskope nikada nismo ni imali. Čak ni one koji su proglašeni kulturnim dobrima. Nove tehnologije, piraterija, loša privatizacija i slično doveli su do toga da u kulturnoj ponudi grada više nema bioskopskog kulturnog nasleđa i tradicije. Ostali su nam još jedino tržni centri, da u nekom od ’svemirskih’ multipleksa sa najmodernijom tehologijom gledamo holivudske blokbastere.
Foto: Filmograf
